Het aantal werkstraffen in Vlaanderen steeg in 2019 opnieuw tot boven de 4000, en dit na enkele jaren van daling. Een derde van al die werkstraffen werd opgelegd in de provincie Antwerpen. Het justitiehuis van Antwerpen was daarbij verantwoordelijk voor een vijfde van alle werkstraffen in Vlaanderen. Dat vernam Vlaams volksvertegenwoordiger Katrien Schryvers in antwoord op een parlementaire vraag. Het gaat voornamelijk om jonge daders. Het systeem van werkstraffen wordt het meest gebruikt om verkeersovertreders te sanctioneren, maar ook plegers van delicten tegen eigendommen of personen of daders van drugsdelicten krijgen vaak een werkstraf opgelegd.

 5-02-2021

Daders van bepaalde misdrijven kunnen worden veroordeeld tot een werkstraf, dit is een straf waarbij de dader niet-betaalde arbeid moet verrichten bij een niet-commerciële instelling, zoals een overheidsdienst (bijv een lokaal bestuur) of een vzw. Het aantal uren dat de werkstraf moet worden uitgevoerd, wordt bepaald door de rechter en bedraagt tussen de 20 en de 300 uren. Sinds de zesde staatshervorming is Vlaanderen bevoegd voor de uitvoering van deze werkstraffen. “De werkstraf is een autonome straf die de veroordeelde niet uit de maatschappij wegneemt, maar er net op gericht is om het gemeenschapsgevoel terug te versterken en zo te werken aan re-integratie”, legt Vlaams volksvertegenwoordiger Katrien Schryvers uit, “Ook herstel van de schade staat daarbij meer centraal.”

Antwerpen koploper

Dat de werkstraf in Vlaanderen veelvuldig wordt toegepast, blijkt uit de cijfers die Schryvers bekwam in antwoord op een schriftelijke vraag aan Vlaams minister Demir. Na een daling in de periode 2016-2018, klommen de cijfers in 2019 weer boven de 4000 per jaar.  

In aantal neemt de provincie Antwerpen het grootste deel voor haar rekening. “Dat is niet geheel onlogisch, aangezien onze provincie het hoogste bevolkingsaantal kent. Toch valt het op dat het aantal werkstraffen in Antwerpen goed is voor een derde van het totaal in Vlaanderen”, constateert Schryvers, “Alleen al het justitiehuis van Antwerpen begeleidde in 2019 meer dan een vijfde of 21,8 procent van het totaal aantal werkstraffen in Vlaanderen.”

Jonge daders

Op het moment dat de dader wordt veroordeeld tot de werkstraf is hij meestal tussen 18 tot 24 jaar oud. In 2019 behoorde 37,7 procent van de veroordeelden tot deze leeftijdscategorie. Net geen derde van de veroordeelden (29,7 procent) was net iets ouder, nl. tussen 25 en 34 jaar. 2,6% was dan weer nog jonger, nl. slechts 16 of 17 jaar oud.

Alles bij mekaar was in 2019 maar liefst 70% van de veroordeelden tot een werkstraf jonger dan 35 jaar oud.

“In de provincie Antwerpen is het aandeel jonge daders tegenover het totaal nog groter. In 2019 waren in onze provincie maar liefst 44,3% van de werkgestraften tussen 16 en 24 jaar oud en 72,4% jonger dan 35.”, zo berekende Schryvers.  

 “In onze provincie wordt zeker voor jonge daders de werkstraf vaak gebruikt”, zo leidt Schryvers uit de cijfers af, “Via een gemeenschapsgerichte werkstraf kunnen jonge daders op een goede manier op hun verantwoordelijkheden worden gewezen. Een werkstraf vraagt van hen effectieve inzet voor de maatschappij en dat kan vaak veel effectiever zijn dan bijv. een geldboete of een andere straf.”

Eigendomsdelicten, verkeersovertredingen en drugs

De meeste werkstraffen werden opgelegd aan plegers van eigendomsdelicten en verkeersovertredingen. Het aandeel van deze laatsten is de voorbije jaren nog toegenomen. In 2019 werd ruim een derde van de werkstraffen (37,9 procent) opgelegd omwille van een verkeersovertreding en zo goed als een vijfde (19,3 procent) omwille van een eigendomsdelict.

Sedert 2017 neemt het aandeel daders dat een werkstraf krijgt na een drugsdelict toe. In 2019 ging het in 16,2 procent van de misdrijven die bestraft werden met een werkstraf om een drugsdelict.

Eén vonnis kan betrekking hebben op meerdere feiten. Zo kan iemand bijvoorbeeld een werkstraf opgelegd krijgen voor een eigendomsdelict én een drugsdelict. In onderstaande tabel wordt zulk dossier in beide categorieën geteld.

Succesvol afronden

Van alle werkstraffen wordt jaarlijks gemiddeld 75% succesvol afgerond, zo vernam Schryvers ook nog van minister Demir. Als succesfactoren bij de werkstraffen worden vaak de mate van begeleiding die gepaard gaat met het uitvoeren van een werkstraf aangehaald en de juiste match tussen de veroordeelde en de prestatieplaats. “Dat laatste leidt natuurlijk tot een hogere motivatie bij de werkgestrafte”, aldus Schryvers. Redenen voor het niet slagen van de werkstraf zijn divers. Zo kan het zijn dat de werkgestrafte zelf opteert voor de vervangende straf, omdat hij of zij bijvoorbeeld werk heeft gevonden en zo de boete kan betalen. Ook kan het zijn dat er een ander probleem is en dat het parket alsnog de vervangende straf uitspreekt, hetzij een boete, hetzij een gevangenisstraf.

“Werkstraffen zijn een belangrijke component geworden binnen het straffenarsenaal en zoals blijkt uit de cijfers neemt het belang ervan toe”, zegt Schryvers nog, “Ook naar de toekomst toe zal het er verder op aankomen om te voorzien in voldoende aanbod dat bovendien gebiedsdekkend is. Als je bijvoorbeeld het aantal begeleidingen ziet dat vanuit het justitiehuis in Antwerpen wordt gedaan, dan besef je dat het belangrijk is dat er voldoende werkplaatsen voor het uitvoeren van de werkstraffen worden gevonden. Met het aanbod moet ook tegemoetgekomen kunnen worden aan specifieke situaties, zoals veroordeelden die zelf werken en de werkstraf dus alleen ’s avonds of in het weekend kunnen uitvoeren. Dat is een hele uitdaging, maar wel een hele belangrijke. Vanuit CD&V krijgt de minister alle steun om daar verder op in te zetten. Wij geloven sterk dat werkstraffen het gemeenschapsgevoel terug kunnen aanwakkeren en dan moet elke werkstraf natuurlijk ook uitgevoerd kunnen worden.”